Երեկ Պարույր Հայրիկյանին այցելության է գնացել ԱԺ Գերագույն Խորհրդի նախկին պատգամավոր Ազատ Արշակյանը: ԳԱԼԱ-ի հետ զրույցում նա կարծիք հայտնեց, որ մահափորձն առաջին հերթին հարված էր Պարույր Հայրիկյան անձին, Արշավիրի որդուն, Նանեի հորը, Սուսաննայի ամուսնուն և իր անմիջական ընկերներին:

«Այն հարված էր մարդ Հայրիկյանին, Հայրիկյան քաղաքական գործչի տեսակին, նոր հետո այն հարված էր քաղաքական իշխանություններին, որովհետև այսօր Հայաստանում բոլոր տեսակի ապօրինություններն ու հանցանքները պիտի կանխի, հետաքննի ու պատժի իշխանությունը: Դա բավական լուրջ հոգս է: Երրորդը և ամենակարևորը դա ցեխ շպրտել էր Հայաստանի վրա: Ցանկացած ահաբեկչություն Հայաստանը վարկաբեկելու նպատակ է հետապնդում՝ Հայաստանը մղել դեպի չկայացած պետությունների շարք: Հայաստանի հանդեպ ցանկացած ոտնձգություն հարված է քաղաքացիների իրավունքներին: Մեր կարգավիճակն ուզում են իջեցնել»,- ասաց Ազատ Արշակյանը:

Նա կարծում է, որ իրականում շատ վտանգավոր բան է տեղի ունեցել, ահա ինչու բոլորը պետք է զգոն և սթափ լինեն, ու «մառադյոռություն» չանեն այն դժբախտությունից, որը պատահել է: Մեր այն հարցին՝ ինչու՞ է մահափորձը փոխադարձ մեղադրանքների թիրախ դարձել ընդդիմություն-իշխանություն հակամարտության մեջ, Ազատ Արշակյանը կարծիք հայտնեց, որ թեև յուրաքանչյուրն ունի կարծիք հայտնելու իրավունք, բայց մեղադրանք ներկայացնողները չպետք է շահարկեն երկրի հանդեպ իրականացված ահաբեկչությունը:

Այն հարցին՝ ինչպե՞ս կմեկնաբանի Պարույր Հայրիկյանի կասկածները, որ մահափորձի հեղինակը Ռուսաստանն է, Ազատ Արշակյանը պատասխանեց. «Պարույր Հայրիկյանը բավական լուրջ քաղաքական գործիչ է ու լուրջ կենսագրություն է անցել այդ իրավիճակը վերլուծելու համար: Ինձ համար կարևոր է այն, որ մեզ վրա հարձակվել են, ուստի մենք պետք է պաշտպանվենք: Պետք է իրավապահ մարմինները շատ արագ ուժեղացնեն իրենց համապատասխան ծառայությունները, որպեսզի նման դեպքեր չկրկնվեն: Իսկ թե հանցագործը ում պատվերն էր կատարել, մոլագար էր, դրսից էր, ներսից էր, թե այլմոլորակային էր, միևնույն է, պետք է պատժվի»:

Նա նշեց նաև, որ Հայրիկյանը կողմ է, որ ընտրությունների հետ կապված սահմանադրական կարգի նորմալ ընթացքը պահպանվի: Ընտրարշավը կշարունակվի, իսկ ժողովուրդը կկողմնորոշվի:

Հայաստանի նախագահի թեկնածու Պարույր Հայրիկյանը Երեւանում բացառիկ հարցազրույց է տվել «Ազատություն» ռադիոկայանին: Այն վարում է հայկական ծառայության ղեկավար Հրայր Թամրազյանը: 

«Ազատություն» - Դուք 17 տարի Ձեր երիտասարդ կյանքը անցկացրել եք բանտերում` Պերմ, Իրկուտսկ եւ այլ կալանավայրերում, հիմնել եք «Ազգային ինքնորոշում» միավորումը, իսկ մինչեւ այդ եղել եք Ազգային միացյալ կուսակցության հիմնադիր անդամ: Եվ այդ զրկանքները Դուք կրել եք մի նպատակի համար` ունենալ Հայաստանի անկախ պետություն: Դուք փաստորեն 17 տարի եղել եք անկախ Հայաստանի առաջին նախագահը, Անկախ Հայաստան, որ գոյություն ուներ Ձեր երազներում, իղձերում եւ ծրագրերում: Եվ Դուք նախագահում էիք բանտից փաստորեն: Հիմա Հայաստանն անկախ է, եւ, իհարկե, Դուք առաջին իսկ նախագահական ընտրություններին մասնակցեցիք եւ երկրորդ ցուցանիշը ցույց տվեցիք` առաջ անցնելով նույնիսկ այնպիսի ավանդական կուսակցությունից, ինչպիսին Դաշնակցությունն է, նրա թեկնածուից: Խնդրում եմ, եթե կարող եք, մի քիչ մանրամասն պատմեք Ձեր կենսագրության այն փուլերի մասին, որ Դուք համարում եք ամենակարեւորը Ձեր կյանքում: Օրինակ, Ձեր հանդիպումը Ռոնալդ Ռեյգանի հետ»:

Պարույր Հայրիկյան. - Սիրով: Բայց մինչ այդ պարտավոր եմ, քանի որ իմ այդ ընկերներից շատերը չկան, մի ճշտում անել. ինձ բախտ չի վիճակվել լինել Ազգային միացյալ կուսակցության հիմնադիր անդամներից մեկը, հիմնադիրը Հայկազ Խաչատրյանն էր: Ես Ազգային միացյալ կուսակցության անդամ դարձա 1967 թվականին, հիմնադրումից մեկ տարի անց: 18-ս նոր էր բոլորում, եւ մեկ տարի անց, լինելով երիտասարդական կառույցների ղեկավարը, երբ ղեկավարներին կալանավորեցին, ես ակամա դարձա ԱՄԿ-ի ղեկավարը` դեռեւս չգիտակցելով, որ ես եմ ղեկավարում ամբողջ գործը: Հետո, իհարկե, 1973 թվականին առաջին կալանքից վերադառնալուց հետո, 4 տարվա կալանքից հետո արդեն նոր սկզբունքներով սկսեցինք աշխատել: Եթե մինչ այդ մենք ընդգծված պայքարում էինք անկախ Հայաստանի համար, ասում էինք ազատ, անկախ Հայաստան, բայց մեր նպատակը անկախ Հայաստանն էր, այն էլ` ճանապարհը հստակ չէր, ապա 1973 թվականից արդեն մենք նոր ծրագիր որդեգրեցինք, որտեղ «Ազատ Հայաստան» ասելով ընդգծում էին, որ մենք նկատի ունենք ժողովրդավարական Հայաստան, ազատ ու անկախ Հայաստան: Ընդհանուր առմամբ, երբ վերջերս հաշվում էին բռնադատվածի փաստաթուղթ տալու համար, պարզվեց, որ մոտավորապես 20 տարի է համարվում իմ բռնադատման տարիները, որոնցից բանտերում անց եմ կացրել 14 տարի 4 ամիս եւ 3 տարի աքսորում եմ եղել: Բայց քանի որ ես Գորբաչովի հետ կռիվ սկսելով կամավորապես երկարացրել էի աքսորս, որ մինչեւ ԱԻՄ-ի գործունեությունը չթույլատրվի, չեմ վերադառնա, այդ ժամկետն էլ է երկարում: Ուզում եմ ասել, որ իսկապես Դուք հետաքրքիր ձեւակերպում արեցիք. ես երիտասարդ տարիներին իսկապես երազել եմ անկախ Հայաստանի մասին, բայց մտածում էի, որ ես կդառնամ զինվորական, ու որոշակի տանկային գնդի գնդապետ` անկախ Հայաստանի տանկային գնդի գնդապետ: Իմ պետերբուգցի ընկեր, հայտնի գրող Խեյվեցը Լոնդոնում 1985 թվականին գիրք լույս ընծայեց` ամբողջությամբ իմ մասին: Ի դեպ, պիտի ասեմ, որ դա բացառիկ երեւույթ է, որովհետեւ քաղկալանավորները հուշեր գրում են, բայց որեւէ քաղկալանավոր մեկ այլ քաղկալանավորի մասին ամբողջական գիրք չի գրել: Ու Խեյֆեցը այդ գրքում նշում է, ուղղակի ասում է` ես, լինելով կայացած գրող, զարմանում էի. այս մարդը իր ազգի ազատագրական պայքարի առաջնորդն է, բայց երազում է ընդամենը տանկային գնդի գնդապետ դառնալու մասին:

«Ազատություն». - Ուրեմն Դուք չէի՞ք ուզում նախագահ դառնալ:


Պարույր Հայրիկյան. - Մտքովս էլ չէր անցնում: Իսկապես: Մենք նախ մեզ զինվոր էինք համարում, եւ Ազգային միացյալ կուսակցությունը 1973 թվականից կառուցված էր բանակի սկզբունքով: Ես տասնապետ էի, բայց երկու ընկերներ ունեի, որ ավագ տասնապետ էին: Դա շատ բարձր դիրք էր:

Երբ ես հայտնվեցի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, հայտնվեցի շնորհիվ այն բանի, որ իմ վերջին կալանքի ընթացքում (այդ 17 տարիներից հետո 4 ամիս էլ նորից ԿԳԲ-ում հայտնվեցի) միայն ես էի կալանավորված: Բոլոր քաղկալանավորներին ազատ էին արձակում, բայց Մոսկվան սարսափած էր, որովհետեւ, եթե անգամ «Սայուդիս»-ը լիտվական ստեղծվում էր, բոլորը ստեղծվում էին Գորբաչովի «պերեստրոյկա»-ի քաղաքականությանն աջակցելու համար: Բայց այդ բոլորից մեկ տարի առաջ Հայաստանում ստեղծվել էր «Ազգային ինքնորոշում» միավորում, որ նույն Ազգային միացյալ կուսակցությունն էր` ընդհատակից դուրս եկած, այն էլ` «Անկախություն» թերթով: Գորբաչովը մի որոշ շրջան փորձեց դա հանդուրժել, բայց հետո զգացին, որ դա կայսրության մահն է, դրա համար ինձ կալանավորեցին: Եվ ես բանտում եղած ժամանակ հարցաքննություններից, հարցադրումներից զգացի, որ ամերիկյան կառավարությունը շատ ուշադիր է իմ նկատմամբ: Երբ Ռեյգանը գալիս է Սովետական Միություն, պահանջ է ներկայացնում, որ պիտի հանդիպի դիսիդենտների հետ, այդ թվում` Հայրիկյանի հետ: Իսկ ես բանտում եմ: Ռեյգանը հատուկ քայլ էր արել. դրանից առաջ ես հանդիպել էի Ռիչարդ Շիֆթերի հետ, որը մարդու իրավունքների գծով պետական քարտուղարի` արտգործնախարարի տեղակալն էր: Բայց մինչեւ Ռեյգանի գալը ինձ կալանավորել էին, եւ կինս երեխաների հետ է գնում այցելության: Բայց երբ հայտնվեցի Եթովպիայում եւ ինձ ներկայացրեցին BBC-ի հաղորդագրությունը, որ Ամերիկայի պետական դեպարտամենտը դիմել է բոլոր դեսպանություններին` ասելով, որ եթե ձեզ արտաքսված Հայրիկյանը կդիմի, ապա նրան ընդառաջեք, հասկացա, որ Ամերիկան շատ լուրջ է իմ ճակատագրով զբաղվել: Հետո արդեն մանրամասնություններն իմացա, որ ընդհուպ մինչեւ դեսպան Մեթլոքն անմիջական բանակցություններ է վարել: Բայց Մեթլոքն իրեն շատ լավ էր պահել. Շեւարդնաձեն առաջարկել էր` դե լավ, ուրեմն Հայրիկյանին վերցրեք: Նա ասել էր` գիտեք, մեր բյուրոկրատիան պահանջում է, որ Հայրիկյանը մի երկու տող գրի, որ ուզում է գալ Ամերիկա: ԿԳԲ-ն դռնեդուռ էր ընկել, որ մի կերպ համոզի, որ գրեմ: Ես էլ, ճիշտն ասած, ուզում էի ԿԳԲ-ի հետ խաղալ, ասում էի` եթե դուք ուզում եք գործը կարճել, ես կգրեմ, որ կարճեք գործս, որպեսզի ես մտածեմ Ամերիկա գնալու մասին: Բայց իմ նպատակն այն էր, որ դուրս գամ ու շարունակեմ իմ սկսած ինքնորոշման շարժումը, որը ինչ-որ տեղ ստացել էր նաեւ «արցախյան շարժում» անունը:

Հետո, երբ Եթովպիայում արդեն ինձ ստիպված եղան բաց թողնել, սովետական դեսպանության առաջին քարտուղարը ներկայացրեց, որ Ձեզ ոչ մի վտանգ չի սպառնում, տեսեք, Դուք հացադուլ եք անում, բայց արդեն մենք ունենք նաեւ հաղորդագրություն, որ Ամերիկան Ձեզ կընդունի: Ես, բնականաբար, գնացի ամերիկյան դեսպանություն, նախ տեղի հայերի հետ հանդիպեցի, հետո գնացի ամերիկյան դեսպանություն, եւ այնտեղ ինձ ասացին` այդպիսի բան չկա: Պատկերացրեք իմ վիճակը:

«Ազատություն». - Այսինքն ասացին` մենք չենք տալիս Ձեզ ապաստա՞ն:

Պարույր Հայրիկյան. – Ասացին` մենք չենք լսել Ձեր մասին: Ասացի` ես ինքս եմ կարդացել, հաղորդագրություն կա, բոլոր դեսպանությունները պիտի ստացած լինեն: Ինձ խնդրեցին հաջորդ օրը այցելել: Հաջորդ օրը բացատրությունն այս էր. պետական դեպարտամենտում չէին պատկերացնում, որ Դուք Աֆրիկայում կհայտնվեք, որովհետեւ Սովետից որեւէ մեկը չի արտաքսվել Եթովպիա: Իսկ դեկտեմբերի 10-ի հետ կապված ասեմ, որ ես անմիջապես մեկնացի Կալիֆորնիա: Ինձ խնդրեցին, որ գամ հանդիպման նախագահ Ռեյգանի հետ: Կարճատեւ հանդիպում էր, երեւի մի 20 րոպե տեւեց: Այդ օրը ես Ռեյգանից ստացա նաեւ իր մակագրությամբ իր նկարը: Ռեյգանը, բնականաբար, խոսում էր ազատությունների մասին, Ամերիկայի քաղաքականության մասին: Հետո արդեն, երբ ես ընտրվեցի Սովետական Միության բոլոր ժողովրդավարական շարժումների կոորդինացիոն մարմնի ղեկավար, կոչվում էր «Դեմոկրատիա եւ անկախություն», դրանից հետո ամերիկյան պաշտոնատարների հետ հանդիպումներս այլ որակ ստացան:

Օրինակ, «Քոնգրեշնլ ռիքորդ»-ում մինչեւ այսօր արձանագրված է, որ Հայրիկյանը` որպես դեմոկրատական շարժումների ընտրված ղեկավար, դեմ է, որ մենք թիկունք կանգնենք Գորբաչովին: Հայրիկյանը ասում է, որ Գորբաչովին կարելի է աջակցել միայն այն դեպքում, եթե նա իսկապես ժողովրդավարական քայլեր կատարի… ու դա ազդում էր:

«Ազատություն». - Իսկ դա ի՞նչ շարժում էր:

Պարույր Հայրիկյան.- Տարբեր ազգեր ունեին իրենց այլախոհական շարժումները եւ դեմոկրատական դրսեւորումները: Մակարդակները տարբեր էին: Եթե Հայաստանը պայքարում էր անկախության համար 1987 թվականից, անգամ 1988 թվականի սկզբին Վրաստան, Ուկրաինա, մյուսները` դեռ ընդամենը մարդու իրավունքներ եւ քաղկալանավորների պաշտպանություն: Այսինքն կար քաղաքական եւ իրավապաշտպան շարժում: Ես Հայաստանում մինչեւ իմ վերջին կալանավորումը հրավիրել էի Ուկրաինայի, Վրաստանի եւ Հայաստանի կարեւոր գործիչներին: Ի դեպ, Ուկրաինայից եւ Վրաստանից եկած պատվիրակությունների ղեկավարները իրենց երկրներում դարձան ազգային հերոսներ: Մերոնցից էլ ազգային հերոս դարձավ Մովսես Գորգիսյանը: Այսինքն` բացառիկ հավաք էր: Եվ ես հիմնադրեցի մի համագործակցություն, որը պիտի զարգացում ապրեր: Հետո, երբ ինձ կալանավորեցին ու արտաքսեցին, այդ մարդիկ մեր գործը շարունակում էին արդեն Լվովում, Վիլնյուսում: Վիլնյուսում հավաքվելիս դեմոկրատական ուժերը որոշում են Հայրիկյանին ազդարարել իրենց դեսպանը Արեւմուտքում: Բոլորը` լիտվացիներ, հրեաներ, ռուսներ, թաթարներ: Դրանից հետո Արեւմուտքում արդեն բոլորը համախմբվեցին իմ շուրջը, առաջարկեցին Փարիզում կոնֆերանս գումարել, կոնֆերանսը տեղի ունեցավ, եւ ես ընտրվեցի նախագահ: Մեկ տարի անց եւս շարունակություն տեղի ունեցավ` արդեն Վացլավ Հավելի` ընկերոջս, մասնակցությամբ, նրա աջակցությամբ:

«Ազատություն». - Դուք Վացլավ Հավելի հետ ի՞նչ հանդիպում եք ունեցել:

Պարույր Հայրիկյան. - Վացլավ Հավելի հետ մի քանի անգամ ենք հանդիպել: Առաջին հանդիպումը` երբ ինքը նախագահ ընտրվեց: Դրանից առաջ ես ուղղակի զանգահարել է որպես իրավապաշտպան: Տեղյակ էի, որ ինքը իմ պաշտպանությամբ հանդես է եկել: Ում կարողանում էի, Փարիզում գործող մեր կառույցի քարտուղարուհու օգնությամբ` Ռուզան Ագուլյանը զանգահարում էր: Եվ ասաց` շատ խանդավառ է, որ դու հիշել ես ու զանգահարում ես: Ասացի` ես ընդամենը շնորհակալություն եմ հայտնում: Երբ ընտրվեց նախագահ, եւ Ռուզանը իմ կողմից փոխանցել էր, ասել էր` իսկ կարո՞ղ է գալ: Իհարկե, ես կարող էի գնալ, եւ ամերիկացի ընկերոջս հետ գնացի: Եվ հանդիպման ժամանակ ասացի` դու դեռ պատրաստ ես (դեռ օկուպացիոն ժամանակաշրջանում էին) մի համարձակ քայլ անենք` մեր հաջորդ կոնֆերանսը Պրագայում անենք: Ինքը շատ ուրախացավ: Բայց իսկապես շատ վատ էր դեռ, ԿԳԲ-ն դրության տերն էր… Ես հասկացա, որ Հավելը դեռ դրության տերը չէ: Այնուամենայնիվ, ես ընտրել էի հատուկ ամերիկյան անկախության օրը` հուլիսի 4-ը, եւ հուլիսի 4-ին այդ կոնֆերանսը տեղի ունեցավ: Շատ ընդգրկուն հավաք էր, այդտեղ էլ վերընտրվեցի: Վերջին քայլը, որ ամերիկյան իշխանությունների կողմից արվեց. երբ ես արդեն Գորբաչովից ստացել էի վերադառնալու թույլտվություն, Վաշինգտոնից ինձ զանգահարեցին եւ շնորհավորեցին, որ ես նշանակված եմ Արմանդո Վալադարեսի փոխարեն Մարդու իրավունքների հանձնաժողովում: Արմանդո Վալադարեսը Կուբայի այլախոհ էր: Բացառության կարգով Ռեյգանը այդ մարդուն նշանակել էր: Ուղղակի շնորհակալություն հայտնեցի, հասկացա, որ դա նուրբ առաջարկի ձեւ է, ասի` ես արդեն վերադառնում եմ Հայաստան:

«Ազատություն». – Շատ հետաքրքիր է, պարոն Հայրիկյան: Այդպիսի կենսագրություն հիմա ցանկացած քաղաքական գործիչ կերազեր ունենալ: Հատկապես Հայաստանում կարող ենք ասել, որ այդպիսի կենսագրություն գոյություն չունի:

Պարույր Հայրիկյան. - Ինձ վիճակվել է: Դա իմ շնորհքը չէ:

«Ազատություն». - Ձեր համարձակությամբ հասաք դրան, Ձեր քաջությամբ եւ Ձեր զոհաբերություններով: Հիմա մի այսպիսի հարց տամ. Վացլավ Հավելը դարձավ նախագահ Չեխիայում` լինելով այլախոհ: Լեհ Վալենսան` նույնպես այլախոհ, դարձավ նախագահ: Ինչո՞ւ Դուք չդարձաք նախագահ:

Պարույր Հայրիկյան. - Ե'վ Լեհ Վալենսայի դեմ, ե'ւ Վացլավ Հավելի դեմ պայքարում էր նույն ԿԳԲ-ն, բայց իրենք այդ աստիճանի վտանգավոր չէին, իրենք լոկալ գործիչներ էին: Նույն Լեհ Վալենսան արհմիութենական շարժման գործիչ էր, եւ այդ արհմիութենական շարժումը կարող էր տեղավորվել նաեւ կայսրության շրջանակներում: Իսկ Վացլավ Հավելը, լինելով շատ սկզբունքային մարդ, իրավապաշտպան էր, հասարակական գործիչ: Իսկ ես ոչ միայն կայսրության համար մահացու անկախության խնդիրն էի բարձրացրել, այլ նաեւ` ավելի մահացու ինքնորոշման խնդիրը: Եվ քանի որ նաեւ միավորիչ գործ էի իրականացնում, դա իրենց համար սարսափելի էր: Եթե ես Հայաստանում լինեի, որքան էլ սարսափելի է, ես իմ տեղում կլինեի: Ես ընտրված է Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, պետք է միանգամից ինձ թույլ տային հետ գալ, գոնե մեր ընկերները` Վազգեն Մանուկյանը, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը մի անձնագիր պիտի ուղարկեին: Ներքին կարգով: Վազգենը դեռ այն ժամանակ դրության տերը չէր, բայց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, բոլորը ասում էին` չէ, թող Գորբաչովը տա:

«Ազատություն». - Բայց անձնագիր կարո՞ղ էր տալ:

Պարույր Հայրիկյան. – Իհարկե: Հայաստանի որեւէ անձնագրային բաժանմունք մի անձնագիր էր ուղարկում ինձ, ես այդ անձնագրով գալիս էի:

«Ազատություն». - Դուք կարծում եք, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը չէ՞ր ուզում, որ Դուք գաք:

Պարույր Հայրիկյան. - Նրանք ուղղակի նախ այդ համարձակությունը չունեին: Գորբաչովը իրենց նշանակել էր:

«Ազատություն»․ - Ձեր հայացքները այն ժամանակ միանշանակ հակախորհրդային էին, եւ դա ընկալվում էր նաեւ հակառուսական։ Եթե հիշում եք՝ ղարաբաղյան շարժման առաջնորդները եւ նույնիսկ ժողովուրդը որոշ շրջան շատ զգուշավոր էին, չէին ուզում, որ դա հանկարծ հակառուսական երանգ ստանա։ Եվ մինչեւ այսօր էլ հայ ժողովրդի մեջ կա մի տեսակ վերապահում այլախոհության նկատմամբ, ես նկատի ունեմ դասական այլախոհության, որը ունի հարաբերությունները Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները հավասարակշռելու նպատակ եւ դեմ է միայն Ռուսաստանի հետ բարեկամանալու սկզբունքին։ Այսօր տեսնում ենք բազմաթիվ հայեր գնում են Ռուսաստան` վաստակելու միջոցներ, եւ շատ գյուղերում, երբ գնում եք խոպանչիների տները, բաժակ բարձրացնելիս խմում են ոչ թե Հայաստանի նախագահի կենացը, այլ Պուտինի կենացը։ Չե՞ք կարծում, որ սա պատճառ է դարձել այն բանի, որ Դուք համաժողովրդական ընկալման իմաստով որոշակի դեֆիցիտ ունեիք։

Պարույր Հայրիկյան․ - Պիտի մի բան հստակեցնենք թվերի հիման վրա։ Այո, ճիշտ եք ասում, սկզբնական փուլում կային վախվորածներ, որ շարժման հետ կապ չունեին, ուղղակի պատահական հանկարծ դարձել էին ինչ-որ անհայտ Ղարաբաղ կոմիտեի անդամ ու գոռում էին «Լենին, պարտիա, Գորբաչով»։ Երբ ես վերադարձա, հենց սկզբից ունեի 38 տոկոս, Լեւոնը 33 տոկոս էր։ Հարցումները կատարելով ես տեսա, որ արդեն ընտրություններից առաջ իմ ռեյտինգը դառնում է 18 տոկոս, իսկ Լեւոնինը 50-ից անցնում է։ Այնուամենայնիվ, Լեւոնը օրինական նախագահ չէ՝ միակ նախագահն է, ում վերաբերյալ դատարանի որոշում կա, որը չեն հրապարակում, եւ այդ դատավորին էլ բանտարկեցին։

«Ազատություն»․ - Քանի որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը այստեղ չէ, պարոն Հայրիկյան, ես փորձեմ իր փոխարեն խոսել։ Կարծում եմ, ինքն էլ կասեր, որ շատ սիրված մարդ է եղել Հայաստանում։ Եվ ինքն իրեն միանշանակ կարող է համարել նախագահ, մանավանդ որ, գիտեք, ամենաքիչ խախտումները այն ժամանակ են եղել ընտրությունների առումով։

Պարույր Հայրիկյան․ - Անկասկած սիրված էր, ես էլ եմ ասում՝ 55 տոկոս ուներ ինքը։ Ինքը կարող է իրեն համարել, այո։ Ինձ այդ նախագահի պաշտոնը պետք էր, որպեսզի մենք ազգային բանակ ու Սահմանադրություն ունենայինք։ Մեկ է, դա ունեցանք, բայց ունեցանք ուշացումով, դա էր խնդիրը։

«Ազատություն»․ - Ձեր ծրագրի առանցքը այսօր կրկին ազգային ինքնորոշումն է։ Դուք կարծում եք անկախ չէ՞ Հայաստանը, ինքնորոշված չէ՞։

Պարույր Հայրիկյան․ - Եթե վերցնենք ընդհանրական ազգային տեսանկյունով, ապա Հայաստանը միջազգային իրավունքի ենթակա է։ Այսինքն, անկախ Հայաստանի հարցը իրավաբանորեն լուծված է։ Բայց ես ինքնորոշման սկզբունքին նայում եմ այլ տեսանկյունից։ Ինքնորոշումը առանձին, որպես սկզբունք, սկսած մարդ անհատի ինքնորոշումից, դա նաեւ դեմոկրատիայի նախապայմանն է։

«Ազատություն»․ - Հաճախ այդ դեմոկրատիա բառը չի ընկալվում հասարակ ժողովրդի կողմից։ Դա նույնացնում են թշվառության հետ, գործազրկության հետ, որովհետեւ այն, ինչ նրանք տեսել են Խորհրդային Միության փլուզման առաջին տարիներին, դա կոչվում էր ազատականացում, ազատ շուկա, դեմոկրատիա։ Այդ բառը այդպես էլ մարմին չստացավ։ Ինչպե՞ս կարող եք բացատրել դա ժողովրդին՝ ժողովրդավարությունն ի՞նչ է։

Պարույր Հայրիկյան․ - Իսկապես, նախնական փուլում այդ գեղեցիկ կարգախոսները շատ շահարկվեցին եւ այնպիսի մարդկանց կողմից, որ ժողովրդավարության հետ ոչ մի կապ չունեին։ Ազատական հարաբերությունները նույնացվեցին թալանի հետ։ Ժողովրդավարություն նշանակում է քաղաքացիների իրավահավասար մասնակցություն երկրի կառավարմանը։ Եթե այդ իրավահավասարությունը արտահայտվում է ընդամենը 4 տարին մեկ նույն քանակությամբ քվե ունենալով․․․

«Ազատություն»․ - Ես հիմա Ձեզ այնքան էլ հաճախ չեմ տեսնում իբրեւ իրավապաշտպան՝ նկատի ունեմ ակտիվ գործունեության առումով։ Օրինակ, այն ժամանակ, երբ ձերբակալվել էին հարյուրավոր մարդիկ, որքան հիշում եմ դուք առանձնապես մեծ հայտարարություններով հանդես չեկաք։

Պարույր Հայրիկյան․ - Չէ, իրոք շատ հստակ՝ [հայտարարել եմ] Նիկոլ Փաշինյանը քաղաքական կալանավոր է։

«Ազատություն»․ - Միայն Մարտի 1-ը նկատի չունեմ։ Ընդհանրապես։

Պարույր Հայրիկյան․ - Ընդհանրապես՝ ես չորս տարի զբաղվեցի իրավապաշտպան գործունեությամբ պետական համակարգում՝ ձեռքիս տակ ունենալով գրեթե 10 աշխատող, բայց աշխատեցի առանց աշխատավարձի, որպեսզի իմ անկախությունը պահպանեմ։

«Ազատություն»․ - Ձեր ելույթներից մեկում Դուք կիսաքննադատական դիտողությամբ հանդես եկաք այն ժամանակվա նախագահի հասցեին։ Ի՞նչն էր Ձեր խնդիրը։

Պարույր Հայրիկյան․ - Համակարգային խնդիրներ էին իմ ներկայացրածները։

«Ազատություն»․ - Դուք հավատացա՞ծ էիք, որ նա մաքուր ընտրվել է, ինչո՞ւ դարձաք իր խորհրդականը։ [Խորհրդականի պաշտոնից] ինչո՞ւ հրաժարվեցիք։

Պարույր Հայրիկյան․ - Այդ ժամանակը հիշեցնեմ․ մաքուր ընտրվել կամ անմաքուր ընտրվելը․․․ Գիտեք, քանի որ ես երկրորդ փուլում ծրագրեր էի ներկայացրել, եւ ինքը այդ ծրագրերը համաձայնեց, որ կկատարի, բացառությամբ մի կետի, որի մասին ինքը հիմա ասում է, որ դրա կողմնակիցն է՝ այսինքն 10 տարի պետք եղավ, որ ինքը հասկանա, որ նախագահ եւ վարչապետ Հայաստանի համար շատ է։ Խորհրդականի պաշտոնից հրաժարվեցի, որպեսզի խորհրդարանական ընտրություններում պահպանեմ հավասարությունը։

«Ազատություն». - Պարոն Հայրիկյան, մեծ հեղինակություն ունեք, իրավապաշտպան եք, մինչեւ այսօր էլ Ձեզ գիտեն, ճանաչում են դրսում։ Ինչո՞ւ Դուք հենց այդ իրավապաշտպան գործունեությամբ ակտիվորեն չեք զբաղվում այսօր, ինչո՞ւ եք ընտրել նախագահ դառնալու ճանապարհը, այլ ոչ թե ժողովրդի հետ աշխատելու, հաստատություններ ստեղծելու, ամրապնդելու այդ գործին ինչո՞ւ չեք լծվում։

Պարույր Հայրիկյան. - Հենց Ձեր հարցում նշած հիմնապատճառով։ Իրավապաշտպան կարող ես լինել տվյալ իրավիճակի կանոններին համապատասխանող շրջանակներում մարդկանց իրավունքները պաշտպանող մարդ, եւ իրավապաշտպան կարող ես լինել տվյալ իրավիճակը փոխելու եւ ավելի լավը դարձնելու, այսինքն` ստրատեգիական ընկալումով գործի մեջ մտնող մարդ։

Այո, ես քաղաքական գործիչ լինելով` շարունակում եմ պահպանել իրավապաշտպանի սկզբունքայնությունը ու այսօր փորձում եմ կատարել ստրատեգիական փոփոխություններ հայկական քաղաքական պետական համակարգում, որպեսզի մարդը դառնա տերը։ Երբ իմ առաջարկած փոփոխությունները որդեգրում են, նախ` ընտրությունները ավելի հաճախակի է դառնալու, ավելանում է ժողովրդավարությունը, եւ, երկրորդ, ցանկացած պատգամավոր, ամեն քվեարկության ժամանակ, ինքը ոչ թե պիտի հիշի, որ «ինձ մի անգամ ձայն են տվել», ինքը քվեարկելու է իր ստացած քվեների քանակով, որը նրան ուժ է տալիս կամ նրա ուժը պակասեցնում է ընտրողների արդյունքում։

«Ազատություն». - Այն աջակցությունը, Ձեր հաշվարկներով, ունե՞ք, որ Դուք կարողանաք հաղթել այս ընտրություններում։ Դու իրատես մարդ եք, ես գիտեմ, չեմ կարծում, որ Դուք պատրանքներ եք տածում։

Պարույր Հայրիկյան. - Այո, շատ ճիշտ եք ասում։ Եթե ես 91 թվականին ունենալով 94 տոկոսը ժողովրդի` ծրագրերիս նկատմամբ, չդարձա նախագահ` ժամանակը շատ կարճ էր, արդեն հեղափոխություն էր կատարվել, եւ այդ հեղափոխության ալիքի վրա ուրիշները տեղավորվել էին, որ իրենց տեղը չէր, իմ տեղը Գորբաչովը տվել էր ուրիշներին, իսկ ինձ թույլ չէին տալիս, որ հետ գամ, տեղս զբաղեցված էր, հիմա եվրոպական այդ հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման կենտրոնը երեք օր առաջ ազդարարեց, որ եթե ռեյտինգով Հայրիկյանը այսօր երրորդ տեղում է, իսկ ընդամենը 10 օր առաջ ես չկայի, ծրագրերի նկատմամբ ժողովրդի համակրանքի հարցում առաջին տեղում եմ։ Առաջին տեղը ծրագրերում...


«Ազատություն». - Բայց դա միշտ չէ, որ թարգմանվում է տոկոսների, գիտեք` կարող են մեկին շատ սիրել, բայց չընտրել։

Պարույր Հայրիկյան. - Ես գիտեմ, այո։ Ուրեմն, ընտրության մեջ ինձ շատ ծանոթ է, որ կարող ես դու ժպիտով` մեկ օր, մեկ շաբաթ ժպիտով կարող ես համակրանք շահել, բայց երբ դեռ քարոզարշավի 20 օր կա, մնում է, որ դու կարողանաս դրանք համապատասխանեցնել։ Կարող է այնտեղից մի քիչ իջնել, մյուսից` բարձրանալ, բայց եթե մեր այդ սկսած համագործակցությունը նույնիսկ մի փոքր զարգացում ստանա, ապա ընտրությունները կարող են մեկ փուլով ավարտվել եւ ոչ այնպես, ինչպես ենթադրում էին նախագահի կողմնակիցները, այլ` մեր հաղթանակով, շատ իրատեսորեն։

«Ազատություն»․ - Պարոն Հայրիկյան, ես այսօր փորձեցի Ձեր տնտեսական ծրագիրը գտնել՝ այդպես էլ չգտա։ Ձեր կոնցեպցիան կարճ կներկայացնե՞ք։

Պարույր Հայրիկյան․ - Հայաստանը որդեգրել է որոշակի տնտեսական ուղղվածություն։ Իմ ծրագրահենքում նույնիսկ գրված է, որ Ռուսաստանին պիտի առաջարկվի հայ-ռուսական համատեղ հանձնաժողով ստեղծել՝ միասնաբար քննելու գույք պարտքի դիմաց աննախադեպ գործարքը։ Եթե Ռուսաստանը չհամաձայնի համատեղ հանձնաժողով ստեղծելու գաղափարին, Համաշխարհային բանկի հովանավորությամբ այդ ստուգումը կատարենք։ 100 միլիարդ դոլարի չափ իր բոլոր բարեկամներին ու թշնամիներին զիջած Ռուսաստանը այդ ի՞նչ պատահեց, որ 100 միլիոնի համար մտավ Հայաստանը սկսեց ներսից քարուքանդ անել։ Դա սկզբունքի հարց է։ Ռուսաստանի ներկայիս իշխանությունները որպես բարեկամ պիտի ասեն՝ սխալ բան է եղել, հայե՛ր, կներեք, մենք անթույլատրելի բան ենք արել։

«Ազատություն»․ - Դուք գո՞հ եք այսօրվա տնտեսական քաղաքականությունից։

Պարույր Հայրիկյան․ - Ընդհանուր առմամբ գոհ եմ, բայց տնտեսական քաղաքականությունից, Հայաստանում տիրող մենիշխանությունից․․․ դրա մասին խոսված է, հենց առաջաբանում։

«Ազատություն»․ - Հայաստանը այսօր շատ սերտ հարաբերություններ ունի Ռուսաստանի հետ, նաեւ հարաբերություններ ունի Եվրոպայի հետ, եւ ներկայիս իշխանությունները փորձում են դա հավասարակշռել։ Դուք ի՞նչ կարծիքի եք մեր արտաքին քաղաքականության մասին։

Պարույր Հայրիկյան․ - Հավասարակշռելու փորձը շատ լավ բան է, բայց ես հավասարակշռելու բան չեմ տեսնում։ Հայաստանը որդեգրել է հստակ կողմնորոշում դեպի եվրոպական արժեքային համակարգ։ Այն, ինչ կհակասի Եվրոպական միության հետ մերձենալու մեր տրամադրվածությանը, բնականաբար, դրան չպետք է միանանք։

«Ազատություն». - Պարոն Հայրիկյան, Դուք բանտում իբրեւ այլախոհ անցկացրել եք 17 տարի։ Ես առիթ եմ ունեցել շփվելու էստոնացի ընկերոջս հետ, որը նույնպես այլախոհ է եղել` Հեյկի...

Պարույր Հայրիկյան. - Հեյկի Ահոնեն, գիտեմ։

«Ազատություն». - Նա միշտ Ձեր մասին շատ հիացական արտահայտություններով էր խոսում, եւ բոլորը Ձեր մասին շատ բարձր կարծիքի են, բոլոր նրանք, ովքեր անցկացրել են առնվազն մի հինգ տարի բանտերում խորհրդային։ Ո՞րն է դրա գաղտնիքը, Դուք ինչպե՞ս եք կարողացել չկոտրվել։

Պարույր Հայրիկյան. - Իհարկե, նախեւառաջ սերն է։ Երբ սիրում ես` Հայրենիքը, մարդկանց, ազգդ, սերը քեզ ուժ է տալիս։ Բայց ինձ օգնում էր նաեւ ստեղծագործելու Աստվածատուր շնորհը։ Շատ դեպքեր են եղել, երբ ես մտածել եմ՝ լավ, արդեն վերջս եկավ։ Այդ երգերը որ գալիս էին` այդ երգերով հետո սերունդ է դաստիարակվել, այդ երգերը նախ ինձ էին, չէ՞, պահում...

«Ազատություն». - Հիմա նոր երգ գրե՞լ եք։

Պարույր Հայրիկյան. - Հենց այսօր առավոտ էլի մի երգ եմ գրել։

Աղբյուր՝ Azatutyun.am